سمیه چگینی
وجود عناصر تزیینی متعدد و متنوع در خلق آثار، از ابتدای هنر اسلامی تا به امروز از شاخصه های معماری اسلامی به شمار می آید. مقرنس؛ به جرئت می توان گفت یکی از بارزترین عناصر تزئینی در معماری اسلامی ایران است که از دیر باز در تزئین برجسته ترین بناها از جمله بناهای آرامگاهی مورد استفاده بوده است. در این مطالعه سعی بر آن است به ویژگی های نقوش بکار رفته در مقرنس های دوره ایلخانی پرداخته شود. حوزه مورد مطالعه این پژوهش امام زاده یحیی ورامین (ع) می باشد که از آثار ارزشمند به جای مانده از معماری دوره ایلخانیان است و مقرنس های آن از چشم نوازترین عناصر تزئینی یادگار این دوره است. پژوهش پيش رو از نظر نوع تحقيق، کاربردي - توسعه اي و از نظر ماهيت آن تاريخي، توصيفي - تحليلي مي باشد. روش بررسي و گردآوري مطالب بصورت کتابخانه اي، اسنادي و ميداني مي باشد. نتایج حاصل چنین می نمایاند که مقرنس های این بنا متشکل از نقوش هندسی و گیاهی انتزاعی( اسلیمی و ختایی)دارای چیدمانی بسیار منظم، با تاکید بر نماد کثرت در وحدت و وحدت در کثرت، دارای اصول و قواعد دقیق هندسه و گرافیک می باشند. ترکيب بندي نقوش در کادرهاي هندسي ، رعايت فضاي مثبت و منفي(نقش و زمينه)، از جمله ویژگیهای این بنا می باشد. ايجاد تعادل و توازن در نقوش، خلق بافتهاي بدیع با نقوش هندسي و گياهي متنوع جایگاه خاص خود را دارد. استفاده از تکنيکهاي گچبري مناسب، در کنار توجه به عنصر رنگ، با تاکيد هارموني و کنتراست، به شکلي نمادين و تقويت کننده ارزش بصري نقوش، از قواعد و اصول بکار رفته در تزئينات از محسنات این بنا به شمار می رود.
کلیدواژه: معماری ایلخانی، مقرنس، امام زاده یحیی ورامین (ع)
منابع
احمدي شيخاني،مهرداد؛ کشاورزي، مرجان، هندسه نقوش، تهران، انتشارات فرهنگ صبا و خرده پژوهان. 1385.
امینی، محمد (1368)؛ تاریخ اجتماعی ورامین در دوره قاجاریه، بینا، 955.127.
آجورلو، ب. (1389). درآمدی بر سبک معماری آذربایجان. باغ نظر, 7(14), 3-14.
آذري دميرچي، علاالدين، 1348، جغرافياي تاريخي ورامين، انتشارات دانشگاه تهران، ص11-13.
آژند، یعقوب (1368)، مرگ سیاه در تاریخ میانهی ایران، مطالعات تاریخی، اول تابستان 1368، شماره 2.
آیباغی اصفهانی، حمید و سپهری راد، حسین و میرشجاعیان حسینی، ایمان،1396،کنکاشی در ریشه های معناگرایانه عنصر مقرنس در معماری ایران،پنجمین کنگره بین المللی عمران ، معماری و توسعه شهری،تهران.
بیانی، شیرین، مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، سازمان سمت، ۱۳۷۹.
پورهادی گوابری، م.، و قلم آرا، س. (1397). واکاوی هنر مقرنس در دوره های تاریخی قبل و بعد از اسلام در ایران و محدوده گسترش این هنر در جهان (نمونه موردی بناهای ایرانی – اسلامی). معماری شناسی, 1(5 ), 0-0.
جزء پیری، علیرضا و قاسمی، علی و قائمی، نسیم،1394،بررسی معماری دوره ایلخانیان نمونه موردی تزئینات گنبد سلطانیه،کنفرانس بین المللی یافته های نوین پژوهشی در علوم،مهندسی و فناوری با محوریت پژوھشھای نیاز محور،مشهد.
جمعی از نویسندگان (1394)؛ تاریخ جامع ایران، بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 9 و 10.
حیدری دلگرم، م.، و بمانیان، م.، و انصاری، م. (1395). محمدکریم پیرنیا و دونالد ویلبر؛ تفاوت مقاصد و عناصر روایت سبکی. مطالعات معماری ایران, 5(10 ), 31-48.
دکتر منوچهر مرتضوی (1385)، مسائل عصر ایلخانان، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. چاپ اول.
رضوان، ه. (1385). نگاه اجمالی به پیشینه و آثار باستانی شهرستان ورامین. دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران), 57(177), 173-192.
سجادی علی. هنر گچبری در معماری اسلامی. فصلنامه علمی اثر( انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ). ۱۳۷۴; ۱۶ (۲۵) :۲۱۴-۱۹۴
شکفته، ع. (1391). ویژگی های بصری شاخص تزئینات گچبری معماری عصر ایلخانی. مطالعات معماری ایران, 1(2), 79-98.
قره چانلو، حسین (1372)، امامزاده یحیی (ورامین)، نشریه وقف میراث جاویدان، تابستان 1372، شماره 2، از 70 تا 73
لشکری آرش. بررسی و تحلیل گچ‌بری‌های نویافتۀ ایلخانیان آوه. مطالعات باستان شناسی پارسه. ۱۳۹۶; ۱ (۲) :۱۰۴-۹۱
مهرشاد باقرزاده, ی. (1394). بررسی مقرنس و نقش کاربردی آن در معماری اسلامی و مدرن. سومین همایش ملی الگوی معماری و شهرسازی اسلامی در افق 1404.
میرسلامی، مهسار و سلطانزاده، حسین،1396،تبیین الگوهای به کار رفته در هندسه و معماری دوره ایلخانی، برگرفته از اصول تحریر اقلیدسی خواجه نصیرالدین طوسی ،چهارمین کنفرانس ملّی معماری و شهرسازی «پایداری و تاب آوری از آرمان تا واقعیت»،قزوین.
میرشمسی، محبوبه السادات و روشن، فاطمه و گل نواز، مرضیه،1394،انواع مقرنس و مصادیق کاربرد آن در بناهای تاریخی پیش و پس از اسلام،اولین همایش ملی معماری ایرانی، اسلامی (سیمای دیروز چشم انداز فردا)،شیراز.
Ashraf, Ahmad (2006). "Iranian identity iii. Medieval Islamic period". Encyclopaedia Iranica, Vol. XIII, Fasc. 5. pp. 507–522.
Atwood, Christopher P. (2004). The Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts on File, Inc. ISBN 0-8160-4671-9.
Bloom, Jonathan M. (1988). "The Introduction of the Muqarnas into Egypt". Muqarnas. 5: 21–28.
Danilenko, Nadja (2020). "In Persian, Please! The Translations of al-Iṣṭakhrī's Book of Routes and Realms". Picturing the Islamicate World: The Story of al-Iṣṭakhrī's Book of Routes and Realms. Brill. pp. 94–95.
Garofalo, Vincenza. "A Methodology for Studying Muqarnas: The Extant Examples in Palermo." Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 27 (2010): 357-406.
Goordakhmeh dokan davoodi picture: https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/kermanshah/dokan-e-davood
Haensch, Stephanie; Bianucci, Raffaella; Signoli, Michel; Rajerison, M; Schultz, M; Kacki, Sacha; Vermunt, M; Weston, DA; Hurst, D; Achtman, M; Carniel, E; Bramanti, B (2010). "Distinct Clones of Yersinia pestis Caused the Black Death". PLOS Pathogens. 6 (10): e1001134.
Luther, K. A. (1989). [Review of Medieval Persia: 1040–1797, by D. Morgan]. Middle East Studies Association Bulletin, 23(2), 218–220. http://www.jstor.org/stable/23060741.
May, T. (2016). The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia, ABC-CLIO.
Stephennie, Mulder (2014). The Shrines of the 'Alids in Medieval Syria : sunnis, shi'is and the architecture of coexistence. Edinburgh University Press.
Stewart, A. D. (01 Oct. 2021). The Armenian Kingdom and the Mamluks. Leiden, The Netherlands: Brill.
Tabbaa, Yasser (1985). "The Muqarnas Dome: Its Origin and Meaning". Muqarnas. 3: 61–74.